Để nhận ra rằng, ông “tu” ở đấy, nhưng chưa bao giờ yên lắng những thăng trầm đã nếm trải trong thế giới vốn dĩ lắm trái ngang…
Phóng viên (PV): Thưa tác giả Nguyễn Thiện Luân, nguyên là Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, có thể gọi ông là một "ông quan" về hưu, song thay vì được nghỉ ngơi điền viên thì ông lại lao động cật lực hơn bao giờ hết: ông dành một ngày tới 7 tiếng để viết văn, và chỉ trong một thời gian ngắn, ông đã có trong gia tài dăm chục cuốn tiểu thuyết, dăm chục tập thơ, vài chục tập truyện ngắn. Thú thật là có lẽ ngay cả với những nhà văn chuyên nghiệp cũng phải “ngả mũ” trước số lượng sách đồ sộ của ông!
Ông Nguyễn Thiện Luân: Đã hơn 10 năm nay, kể từ ngày về hưu, tôi tự thấy mình là người đang ở ẩn, ở ẩn để lo cho công việc yêu thích của riêng mình, đó là viết lách. Tôi ít khi đi ra khỏi nhà, trừ khi đi thăm một số bạn bè rất thân, đi thăm người ốm, đi viếng người chết. Thời gian của tôi chủ yếu dùng để viết. Cái sự viết của tôi nó cũng có nguyên do.
Hồi tôi mới về hưu cũng chưa có ý định viết tiểu thuyết, tôi chủ yếu làm thơ và chơi với một số bạn văn như Phạm Tiến Duật, Đỗ Chu, Trần Ninh Hồ, Vũ Xuân Hoát... chủ yếu là quý mến nhau mà chơi từ hồi tôi còn đang đi làm. Khi tôi nghỉ hưu, nhiều bạn bè đến đây chơi, như bạn thấy đấy, phòng này tôi phải kê một lúc hai bộ bàn ghế ghép lại mới đủ chỗ ngồi cho bè bạn. Ngồi trà dư tửu hậu nói cho nhau đủ chuyện, rồi tôi kể cho họ nghe những chuyện tôi đã được nghe, được chứng kiến trong quãng đời đã qua của mình. Nhiều bạn văn bảo, tôi không viết ra thì phí quá. Tôi nghĩ bụng, ừ nhỉ, tại sao không?
Vì làm thơ, dẫu rất thích nhưng không chuyển tải được hết những điều mình định nói, chỉ có tiểu thuyết mới có thể nói hết hộ mình những câu chuyện, những số phận, những cuộc đời mà mình đã biết rất hay, rất thú vị, cùng viết ra để ai thích thì đọc. Đến nay thì gia tài của tôi như bạn thấy, hơn 100 cuốn đã in, hàng chục cuốn đang ở dạng bản thảo. Dù chơi với nhau nhưng câu chuyện văn chương của tôi khác với họ. Tôi viết không phải là hồi ký nhưng nó là những tác phẩm liên quan đến chuyện đời, chuyện nghề, cũng là một cách lưu giữ lại cho con cháu những kỷ niệm.
Từng có 100 cuốn sổ công tác thì vợ tôi đã đốt sạch trong cái ngày định mệnh vào đêm đông giá rét năm ấy. May mà tôi có trí nhớ rất tốt, nên hầu hết những chuyện gì quan trọng diễn ra trong đời, tôi đều có thể nhớ để vận dụng vào tác phẩm của mình. Để nó có sức sống hơn. Nói vậy chứ những va vấp trong cuộc đời quan trọng lắm. Nếu không có cú sốc ấy, có lẽ không có một tôi làm việc và đam mê viết lách như bây giờ.
PV: Làm đến chức Thứ trưởng, rồi đùng một cái, ông lại vướng vào những hệ lụy của vụ án Lã Thị Kim Oanh, rồi dính vào án tù tội… Có nghĩa là vinh quang đủ mà cay đắng cũng đầy. Cảm giác của ông về câu chuyện đã xa ấy thế nào? Phải chăng vì vậy mà có bao nhiêu nỗi niềm ông trút hết cả vào văn chương?
Ông Nguyễn Thiện Luân: Khi tai ương giáng xuống đầu tôi với cái án treo 2 năm với lý do thiếu tinh thần trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng trong vụ án Lã Thị Kim Oanh thì cuộc đời tôi bị xáo trộn và đảo lộn hoàn toàn. Cả một đời làm nghề, tôi là người được anh em tín nhiệm và là người làm ăn vững vàng, chắc chắn nên không ai tin tôi làm việc thiếu trách nhiệm. Có thể nói, thời kỳ làm quan là thời kỳ vất vả nhất, gian nan nhất, lận đận nhất cuộc đời tôi.
Mặc dầu, khi tôi làm quan, tôi có một tâm nguyện xuyên suốt là phục vụ mọi người. Tôi đã dặn các nhân viên của tôi là nếu có bất kỳ người dân nào đến gặp thì cũng phải báo với tôi. Nhưng buồn nhất là mình quan niệm thế, nhưng khi mình gặp nạn, gửi đơn đến mọi nơi thì không ai lên tiếng, bạn bè quyền cao chức trọng từng gặp gỡ thân thiết, biết về nhau thì lúc đó… quay lưng. Chua xót chứ. Nhưng thực ra, nếu không có việc đó thì không tỉnh người ra được.
Tôi làm được tập thơ mới ngay thời điểm ấy là "Gửi nhớ cho thương" với những câu thơ đầy đau đớn: "Có những lúc buồn/ Mà không khóc được/ Lặng ngồi lắng tiếng mưa rơi/ Có những khi vui/ Nhưng không thể cười/ Mãi ngồi nhìn dòng sông nước chảy/ Có những đêm/ Rượu chẳng thể say/ Phải nuốt đắng cay/ Ngậm bồ hòn làm ngọt/ Có những lúc/ Trong lòng thảng thốt/ Thấy mình lại trơ trơ/ Như gỗ đá giữa đường/ Có những khi cuộc đời/ Giáng xuống những tai ương/ Phải cười ra nước mắt/ Ai biết được ở đâu là sự thật/ Khi người sống với nhau/ Không cách mặt/ Lại xa lòng" (Tâm trạng).
Nhà văn Đỗ Chu hồi đó còn an ủi tôi: "Tiếc cho ông anh, ngồi cho em độ 4-5 năm thì văn chương mới lên tay được!". Thú thật, may mà còn bạn văn. Bạn văn chương là một cứu cánh cho cuộc đời tôi. Vì thế, nghề viết, trong quan niệm của tôi xưa nay, chính là nơi làm cho lòng mình thanh thản, vì mình được trút bỏ và chia sẻ.
Trước đây tôi làm thơ, nhưng nhận thấy thơ ca không thể nói hết được, viết tiểu thuyết là cách tốt nhất và cuộc đời tôi chuyển sang một hướng khác, từ ngày tôi tìm được niềm vui nơi việc viết sách. Tôi viết như lên đồng và tìm được sự thanh thản ở nơi đó. Thực ra, cuộc đời không nên trách ai, cũng là do hoàn cảnh xô đẩy mà thôi. Như người đi đường, 100 người đi sao mình lại vấp ngã. Là cái số.
