Nguyễn Hiến Lê (1912–1984) là học giả, nhà văn hóa nổi tiếng của thế kỷ 20. Ông là tác giả của hơn một trăm bộ sách, về nhiều lĩnh vực: văn học, ngôn ngữ học, triết học, tiểu luận phê bình, giáo dục, chính trị, kinh tế, gương danh nhân, du kí, dịch tiểu thuyết, học làm người... 
Ông được giới cầm bút tôn vinh là “Tượng đài văn hóa đọc”. Bởi, sinh thời, đọc và viết là nếp sống hàng ngày của Nguyễn Hiến Lê. Nói đến sách của Nguyễn Hiến Lê, không thể không kể tác phẩm 40 gương thành công (1968). Sau mấy chục năm, thế hệ những người đọc thời ấy vẫn chưa quên cảm xúc bồi hồi xúc động khi cầm trên tay tác phẩm này. Đó là một cuốn sách viết về những cuộc đời cực kỳ gian khó, nhưng bằng nghị lực và tài năng họ đã bước đến đỉnh cao vinh quang. 40 tấm gương bao gồm những nhân vật nổi tiếng trên mọi lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn học nghệ thuật…Walt Disney, người đã tạo ra hình con chuột Mickey và Ba con heo nhỏ nổi tiếng thế giới. Thế nhưng, khởi đầu sự nghiệp, họa sĩ làm việc chật vật mà không kiếm đủ ăn. Hồi trai trẻ, muốn thành họa sĩ, Walt Disney đến hãng Kansas City Star xin việc, thế nhưng, vị giám đốc nơi này xem những bức vẽ của ông, bảo ông không có tài, không thâu nhận, làm ông thất vọng vô cùng. Ông phải xin việc vẽ hình cho các nhà thờ. Chính trong hoàn cảnh này, hàng ngày tại xưởng vẽ ọp ẹp, nhìn thấy một chú chuột trèo lên bàn trộm thức ăn thừa, ông đã cho ra đời chú chuột Mickey trứ danh. Walt Disney tin rằng hễ yêu công việc mình làm thì tất thành công, không nên chỉ nghĩ tới việc kiếm tiền. Một tấm gương thú vị khác, đó là cuộc đời nhà văn Charles Dickens, tác giả cuốn Christmas Carol (Bài hát lễ Giáng Sinh). Ông là người được độc giả thích nhất trong văn học sử Anh. Thế nhưng, Dickens đã trải qua một tuổi thơ đầy bi thảm. 11 tuổi cha bị tù, gia đình túng quẫn, ông phải đến tiệm cầm đồ cầm những thứ còn lại trong nhà. Hồi mới bắt đầu viết, Charles Dickens sợ bị người ta chế nhạo, phải lén lút bỏ bản thảo đầu tiên của mình vào thùng thư trong đêm tối. Khi truyện đầu tiên được ra mắt, ông vui quá đỗi, đi lang thang trong phố mà nước mắt chảy ướt đầm mặt. Từ chỗ không được trả một xu nhỏ nào về các truyện mình được đăng, đến khi các nhà xuất bản đã phải trả cho ông ba bảng Anh một chữ, cái giá cao nhất từ xưa đến nay, chưa tác giả nào được lãnh. Dù ở bất cứ thể loại nào, tác phẩm của Nguyễn Hiến Lê vẫn thường có giọng văn lưu loát mà vừa đơn giản, mộc mạc như lời trò chuyện chân tình với bạn đọc. Đặc biệt, ở loại sách “Tự - Luyện - Học làm người”, ông thường đưa ra những phương pháp tự học cùng những tấm gương kiên nhẫn như động viên khích lệ những thế hệ sau trui rèn nghị lực, hướng đến tương lai tươi sáng để cống hiến xã hội. Bản thân ông, cũng chính là một tấm gương mẫu mực trong cách sống, cách làm việc. Hàng ngày, đối với ông, “dù không có hứng cũng đúng giờ ngồi vào bàn viết, viết bừa vài câu, nửa trang, rồi hứng tự nhiên tới”. Một đặc điểm nổi bật trong phương pháp làm việc của Nguyễn Hiến Lê là ghi chép. Ông ghi cẩn thận, không mệt mỏi, thường là tại chỗ qua mỗi chuyến công vụ khi còn làm công chức (mà ông gọi là “đi kinh lý”) hoặc những lần chuyển dịch vì việc riêng. Từ khi bắt đầu cầm bút, ông đã có thiên hướng viết du ký, đi đến đâu ông cũng chịu khó ghi chép cảnh đẹp, tục lạ, cổ tích… Trở về nhà, ghi ngay lại cảm tưởng cả chuyến đi. Để có thể nghiên cứu, biên dịch, trước tác, Nguyễn Hiến Lê tự học thêm Anh ngữ, khá tới mức được một trường tư thục mời dạy Anh văn. Đáng lưu ý, ông có thể được xem là một thí dụ điển hình về phương pháp học hỏi hàm thụ, và dùng nhiều tài liệu hàm thụ trong thập niên bốn mươi và năm mươi. Ông có lời khuyên các bạn trẻ, thoạt nghe như nghịch lý mà rất nghiêm trang: “Khi muốn học về một vấn đề nào thì cứ viết sách về vấn đề ấy… Viết sách tức là tự ra bài cho mình làm. Học mà không làm bài thì chỉ mới đọc qua chứ không phải học. Khi viết nên nhớ mục đích của ta là để tìm hiểu chứ không phải để cầu danh. Đừng cầu danh thì danh sẽ tới. Cầu nó, nó sẽ trốn…”. Tập sách Hồi ký Nguyễn Hiến Lê, được ông viết và hoàn thành trong năm 1980. Đầu tiên, ông tách những đoạn nói về văn nghiệp ra riêng, sửa chữa, bổ sung và biên tập lại thành cuốn sách Đời viết văn của tôi, sau đó sửa chữa thêm và hoàn chỉnh vào năm 1983. Hồi ký của Nguyễn Hiến Lê ghi lại tinh thần làm việc say mê và tính kỷ luật của ông: mỗi ngày, ông dành thời gian để sắp xếp tài liệu, ghi chép, suy nghĩ trước khi ngồi vào bàn viết. Ông có thói quen viết vào buổi sáng và buổi chiều, còn buổi tối dành để đọc sách báo. Trung bình mỗi năm ông in ba cuốn sách, tổng cộng khoảng 900 trang. Kiên trì, nhẫn nại, toàn tâm toàn ý, Nguyễn Hiến Lê xây dựng sự nghiệp cho mình như vậy. GS.Huỳnh Như Phương đã viết: Một điều nữa góp phần khẳng định Nguyễn Hiến Lê như một tượng đài của văn hóa đọc, đó là ông đã thể hiện tấm gương tự học để trở thành nhà văn hóa ở đỉnh cao. Nguyễn Hiến Lê từng nói, để viết ra được một cuốn sách, cần phải đọc thật nhiều sách; viết là một cách học tập, học tập để mà viết. Muốn có gì để nói với mọi người, thì trước hết mình phải nạp năng lượng tri thức và tiêu hóa năng lượng. Nhờ thế, những hạt giống được gieo trong sách mới nẩy mầm và đơm hoa kết trái. Trần Trung Sáng
|
