Thành ngữ Việt có câu “con trâu là đầu cơ nghiệp”. Theo quan niệm xưa, đời người đàn ông có 3 việc lớn phải làm: tậu trâu, cưới vợ, làm nhà. Không có trâu khó nên cơ nghiệp!
Bố tôi ngày trước khi cày không dùng roi hối trâu, ông bảo nó kéo cày ăn cỏ, còn mình ăn cơm với thịt cá. Trâu ăn giả làm thật, nó giúp mình làm ra miếng ăn, không được đánh nó. Nó như người, chỉ có điều không biết nói thôi.
Mấy chục năm trước, nhà tôi bán con trâu tơ, bố tôi cầm bọc tiền xong còn đứng nói chuyện với nó, dặn dò như nói chuyện với con cái. Động tác chia ly cuối cùng là vuốt nhẹ má trâu rồi xoay người vỗ vào mông nó 3 cái trước khi người mua dắt trâu đi. Nói chả phải quá, con trâu được kính trọng như người.
Đừng nói chuyện thịt trâu dễ dàng như thời nay nhá. Một ông trâu ra đi là đầy đủ thủ tục. Người ta chỉ có thể được phép thịt trâu ngã nước chết, trâu chết rét hoặc thụt đầm lầy không lên được, trâu già yếu đi không vững, không còn khả năng làm việc. Một con trâu ra đi phải có người của ủy ban xã khám nghiệm hiện trạng, lập biên bản kết luận và cho phép giết thịt bởi nó hết khả năng làm việc, cấp giấy sát sinh có dấu vuông mới hợp lệ. Còn người thịt trâu cũng miễn cưỡng lắm, lặng lẽ xót thương. Hình ảnh con trâu trong tôi đến giờ vẫn hết sức thiêng liêng.
Khi có máy cày thay sức trâu là người ta trở mặt ngay với trâu. Vả lại khi nhiều ngành nghề mở ra, làm nông không phải việc duy nhất. Rồi ruộng đất ít đi, việc canh tác thu lại, vai trò sức kéo của trâu mờ nhạt dần. Trâu sống nhàn hơn, nhưng tuổi thọ ngắn lại còn một nửa. Cụ Huân già đã gần trăm tuổi sống lập lòe đầu xóm, mỗi khi thấy một con trâu khỏe mạnh bị giết thịt, ông phều phào buồn bã bảo “con người là giống vô ơn bạc ác, cậu ạ!”. Ông chỉ nói được đến đấy rồi chảy nước mắt. Dòng nước mắt khô hạn của người thợ cày mướn ngày xưa trông như nước gỉ sắt. Có một tí mà như cả máu trộn ở trong.
Vậy mà, giờ ở H.Tam Nông, Phú Thọ không biết ai nghĩ ra thứ lễ hội đầu xuân cột trâu vào cọc rồi kêu trai tráng lấy vồ thay nhau đập cho đến chết để… cầu phúc cầu may.
Làng tôi giờ hình như chỉ còn mỗi ông lão Huân, người thợ cày mướn già là còn biết khóc cho trâu.
