Tóm tắt nội dung:
Matthew J.T.Stepanek, được mọi người biết đến với tên gọi “Mattie”, sinh năm 1990, sống ở bang Maryland (Mỹ). Gia đình Mattie có nhiều người mắc căn bệnh hiểm nghèo: “rối loạn chức năng dinh dưỡng cơ”. Thần chết đã cướp đi 3 anh chị em ruột của Mattie là Jamie, Katie và Stevie. Cậu may mắn hơn, được sống, nhưng luôn phải thở bằng ống ô xy (nối qua cổ) với một đống máy móc trên người.
Mattie bắt đầu sáng tác thơ và truyện ngắn từ năm 3 tuổi. Cậu bé thổ lộ: “Thơ là trải nghiệm của tôi về tật bệnh, cái chết và sự chia lìa... về sức mạnh, tương lai, hòa bình và rất nhiều thứ nữa”.
Thơ Mattie lần đầu được biết đến rộng rãi qua cuốn “Khúc hát trái tim” (Heart Songs) phát hành năm 2001. Từ đó, Mattie liên tục xuất hiện trên các phương tiện thông tin đại chúng, là khách mời thuyết trình tại nhiều cuộc hội thảo và hội nghị lớn. Mattie trở thành một trong những thiếu niên nổi tiếng ở nước Mỹ, một “thần đồng” thơ. Năm 2001 cậu là đại sứ thiện chí của bang Maryland. Năm 2002, cậu kiêm luôn danh hiệu Đại sứ thiện chí toàn Liên bang.
Thơ Mattie có tầm phổ quát về đề tài, cậu trò chuyện với Chúa Trời, mẹ, biển, thời gian, hoa lá, cỏ cây... bàn về chủ nghĩa khủng bố với TT Mỹ George Bush, xót xa, suy tưởng trước đài tưởng niệm chiến tranh Việt Nam và Tòa Tháp đôi sau vụ 11/9.
Mattie thể hiện trí tuệ vượt trội, mới 7 tuổi đã viết bài thơ: “Cốc nước triết học” mang tư tưởng “tri túc” của người phương Đông khi cho rằng, nếu chỉ nhìn một nửa cốc nước ở khía cạnh “đang vơi” chứ không phải “đang đầy”, thì sẽ đến lúc cốc nước cạn tới đáy. Cậu tìm thấy lòng vị tha cao thượng ở con chó nhỏ: Hãy luôn tha thứ cho sự lãng quên/ nhưng đừng bao giờ quên tha thứ (Bài học của Micah). Dấu ấn bệnh tật luôn hiện hữu trong từng bài thơ, khiến người ta không khỏi xót xa: Cuộc đời tôi/ chẳng giống như/ tôi từng dự định/ Chẳng giống như/ tôi từng ước ao/ Chẳng giống như/ tôi từng nguyện cầu... (Vực thẳm). Cậu ước mình luôn đeo thật nhiều đồng hồ, để “có tất cả thời gian trên trái đất này/ và tôi sẽ chẳng bao giờ phải nghĩ/ về thời khắc cuối cùng/ hoặc về cái chết”. Chính vì luôn phải đối mặt với cái chết mà Mattie trân trọng, tri ân từng khoảnh khắc tồn tại, coi đó là những món quà đặc biệt mà cuộc sống ban tặng: Bạn có yêu những sớm bình minh/ khi món quà đặc biệt/ mà cuộc sống ban cho đợi bạn trước thềm? (Quà bình minh) hoặc: Mai là một ngày mới/ Và hôm nay là một ngày mới/ Thật ra/ ngày nào cũng là một ngày mới... (Quà ngày). Mattie chưa lúc nào đánh mất niềm vui sống đầy kiêu hãnh: Tôi sẽ vẫn luôn yêu thân thể và trí óc mình/ Ngay cả khi nó có những khác biệt với thân thể và trí óc người khác/ Tôi vẫn sẽ luôn luôn sung sướng/ vì tôi mãi mãi là tôi.
Cũng chính vì đau yếu bệnh tật mà thế giới thơ của Mattie vô cùng độc đáo. Đó là thế giới của vỏ sò, những con rùa, khủng long, ông già tuyết, khung cửa sổ, đu bay hay những đám mây... Nhưng điều đặc biệt hơn, từ đây Mattie đã nhìn thấy thế giới của người lớn với đầy những bất trắc: Có những điều/ ẩn sau đám mây/ nên chúng ta cần phải sẵn sàng/ Chúng ta cần cảnh giác (Trước cuộc viếng thăm) Và trong vô số khát vọng của cậu thì khát vọng lớn nhất là trở thành một người kiến tạo hòa bình (peace maker): Nếu tôi có thể thay đổi một điều trên trái đất này/ thì đó là chiến tranh/ Thế vào chỗ chiến tranh... là hòa bình (Chỉ cần hòa bình); Mỗi ngày/ mỗi người trên thế gian/ nên làm ít nhất/ một việc tốt cho người khác... (Niềm tin để lên đường)
Mattie thể hiện một tài năng đa dạng và một nghị lực sống phi thường. Cậu luôn tự minh họa cho sách của mình bằng những bức tranh vui với những tổ hợp màu tuyệt đẹp. Dù không thể di chuyển như người bình thường nhưng cậu vẫn tập cả võ thuật và đạt đến trình độ nhất đẳng huyền đai. Có thể thấy dấu ấn của người học võ ở bài thơ “Long hổ tranh hùng trong hoàng hôn tím”.
Thế nhưng những thần đồng thường đoản mệnh. Nhất là thần đồng thơ.
Mattie đã chia tay với cuộc đời ngắn ngủi vào ngày 22/6/2004 khi chưa kịp tròn 14 tuổi – lứa tuổi mà nhiều người tin rằng khi chết sẽ hóa thành một thiên sứ trên vườn Chúa. Một độc giả Mỹ đã viết: “Trong cuộc đấu tranh với cái chết, Mattie đã trở thành một người thầy, mà thơ mang đến khả năng thấu hiểu thẩm mỹ sáng tạo cho tất cả chúng ta. Nếu gọi người phân phát những bức thông điệp này là thiên thần thì Mattie chính là thiên thần đó”.
Tuy là một “thần đồng”, một “hoàng tử nhỏ” trên thi đàn nước Mỹ, Mattie vẫn không tránh khỏi có lúc sa đà vào sự dài dòng, đôi khi kể lể của một cậu bé làm thơ. Cuốn sách nhỏ này, chúng tôi tuyển dịch 44 bài trong khoảng 250 bài thơ đã xuất bản của Mattie Stepanek để giới thiệu với bạn đọc Việt Nam. Hy vọng các độc giả trẻ sẽ tìm thấy sự sẻ chia và đồng điệu khi đón nhận thế giới thơ độc đáo của người bạn nhỏ tuổi ở bên kia bán cầu, với tài năng thiên bẩm và tình yêu đồng loại, dám đối mặt với nỗi đau cuộc đời, vượt lên tuyệt vọng cùng sự đe dọa thường xuyên của cái chết để sống và không bao giờ đánh mất niềm tin.
Xin cảm ơn dịch giả Dương Tường đã đọc lại bản dịch và cho ý kiến.
Người dịch
