Trong kho tàng truyện dân gian và chuyện kể được dân gian hóa mà từ xa xưa các thế hệ người Việt kế tiếp nhau truyền lại dưới dạng là những truyền thuyết và dã sử, đến nay chúng ta vẫn cảm thấy còn tiềm tàng chứa đựng nhiều giá trị về văn hóa, nhân văn, về phong tục tập quán, tín ngưỡng cùng nhiều phương diện khác chưa được khám phá hết. Cho nên theo dòng thời gian, đến lượt từng thế hệ, lại có thể tìm ra những điều tâm đắc mới, những vấn đề mà về tính chất và ý nghĩa đều có thể đi sâu lý giải thêm, rồi từ đấy, thể hiện ra theo cách thức chung và riêng mà mình có thể lĩnh hội được.
Một Đức Thánh Gióng oai hùng xả thân đánh giặc cứu nước chẳng màng đến phú quí công danh đã để lại tấm gương mẫu mực cho muôn đời, một chàng Mai An Tiêm cháy bỏng tình yêu cuộc sống chẳng hề nao núng giữa đảo vắng trùng khơi, cuối cùng đã tìm ra giống cây quả quí mãi mãi hiến tặng lại cho đời - cả hai đều là những bài học sáng giá.
Một cuộc tình duyên đằm thắm chứa đầy chất nhân văn và cả chất thơ giữa nàng Tiên Dung cành vàng lá ngọc và chàng Chữ Đồng Tử mồ côi bắt cá bắt cua bất kể đến sự cách biệt về địa vị và sự giàu nghèo, nhưng từ đấy, lại là tiền đề cho những khám phá sáng tạo đầy bất ngờ để tạo dựng nên một cuộc sống đáng tự hào cho mọi người, mà cho đến nay vẫn còn là tấm gương để các thế hệ trẻ tuổi có thê rút kinh nghiệm
Gấn với thời hiện tại hơn, có thể kể đến một vị Đức thánh (Từ Đạo Hạnh) pháp thuật cao cường, một vị Thiền sư (Huyền Quang) nặng lòng trần thế, một vị Trạng nguyên (Mạc Đĩnh Chi) có tài ứng đối như “Thần”, một vị Bảng nhãn (Lê Quý Đôn) vừa có kiến thức uyên bác vừa có trí nhớ siêu phàm, rồi một vị Thượng tướng (Lê Phụng Hiểu) mà từ cách cảm, nghĩ cho đến ứng xử đều theo lối dân gian, và một vị anh hùng – danh tướng (Lý Thường Kiệt) thì cả đức độ và tài năng đều xứng đáng để các thế hệ mãi mãi tôn thờ, ngưỡng mộ v.v…
Đấy là còn chưa kể đến những biểu hiện muôn mặt đời thường ở các thời quá khứ với những hy vọng ước mơ, những trầm luân nhân thế, được thể hiện trong nhiều hoàn cảnh với nhiều gương mặt, qua một người phụ nữ (Thiếu phụ Nam Xương), một nhà sư (Đền Cờn), một danh y (Phạm Bình), một vị cử nhân đỗ Đại khoa (Tháp báo ân) hay một chàng hào hoa công tử (Từ Thức) v.v…, mà tất cả, đều có thể cho chúng ta những bài học đáng suy ngẫm.
Mục lục:
Lới nói đầu
1. Dẫn nhập
Về nội dung khái niệm “Văn học dân gian”
Về khái niệm “Dân gian”
Nhận dạng tiểu thuyết
2. 33 Truyền Thuyết Tiêu Biểu
Mưa ngâu
Rét nàng Bân
Trầu cau
Đức Thánh Gióng
Bánh chưng bánh dày
Quả dưa hấu.
...
