Gian hàng Việt Nam tại triển lãm sách quốc tế. Ảnh minh họa. (Ảnh: Minh Lý/Vietnam+) Phát biểu khai mạc hội thảo, giáo sư, tiến sỹ Nguyễn Xuân Thắng, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nhấn mạnh văn học Việt Nam đã đổi mới trên nhiều phương diện, đa dạng hơn về quan niệm văn học, phương pháp, giọng điệu; cởi mở hơn trong tiếp cận và lý giải hiện thực; cấu trúc thể loại cũng có những đổi mới đáng chú ý; văn học dịch ngày càng chiếm ưu thế so với văn học trong nước, và đang tác động sâu sắc đến giá trị văn học truyền thống; biên giới sáng tạo không còn bị bó hẹp trong phạm vi quốc gia mà mở ra tầm quốc tế; vấn đề quảng bá và giao lưu quốc tế trong văn học trở thành nhu cầu bức thiết của cuộc sống.
Bên cạnh nhiều thành tựu, đời sống văn học cũng còn tồn tại những hạn chế, nảy sinh một số vấn đề, hiện tượng mới phức tạp... Hội thảo lần này là tổng kết, luận giải, đánh giá thực tiễn văn học Việt Nam sau gần 30 năm đổi mới (1986-2016), từ đó đề xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm tiếp tục phát triển văn học Việt Nam trong giai đoạn mới trên các mặt sáng tác, nghiên cứu, lý luận, phê bình, giao lưu, quảng bá văn học.
Theo đánh giá của phó giáo sư, tiến sỹ Nguyễn Đăng Điệp, Viện trưởng Viện Văn học, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, nét nổi bật của văn học thời kỳ đổi mới là các nhà văn đã cố gắng biểu đạt tinh thần yêu nước và chủ nghĩa nhân văn, quan tâm đến vấn đề nóng bỏng trong đời sống xã hội và tâm lý con người hiện đại.
Phần lớn các cây bút đều có ý thức gắn bó sâu sắc với số phận dân tộc và thực tiễn sinh động của công cuộc đổi mới đất nước, vừa chú ý những đề tài mang tính thời sự, vừa tiếp tục khai thác các đề tài lịch sử, chiến tranh cách mạng, văn học dân tộc từ nhãn quan nghệ thuật hiện đại.
Các nhà nghiên cứu và phê bình văn học đều có ý thức lấy tư tưởng mácxít làm tư tưởng chủ đạo, tích cực giới thiệu và vận dụng nhiều lý thuyết hiện đại để hiện đại hóa nghiên cứu, lý luận, phê bình văn học.
Nhiều hướng nghiên cứu mới đã được vận dụng và thu được kết quả tích cực như thi pháp học, phân tâm học, cấu trúc luận, ký hiệu học, lý thuyết diễn ngôn... Lực lượng phê bình văn học tuy còn mỏng nhưng đã cập nhật khá tốt thực tiễn văn học sôi động và phức tạp.
Các báo cáo tham luận trình bày tại hội thảo đã tập trung vào 2 chủ đề gồm đổi mới lý luận và nghiên cứu văn học; thực tiễn sáng tác và tiếp nhận văn học.
Trong chủ đề “Đổi mới lý luận và nghiên cứu văn học,” nổi bật là những tham luận “Phải vận dụng lý luận văn học nước ngoài để nghiên cứu phát triển lý luận văn học Việt Nam từ di sản đến hiện trạng” của Giáo sư Phương Lựu; “Văn học Việt Nam thế kỷ XX - Nhìn từ lý thuyết hệ hình” của phó giáo sư tiến sỹ Đỗ Lai Thúy; tham luận “Về một hướng tiếp cận khả thi trong nghiên cứu văn học” của giáo sư tiến sỹ Lộc Phương Thủy...
Với chủ đề “Thực tiễn sáng tác và tiếp nhận văn học” có các tham luận tiêu biểu như “Đổi mới và truyền thống trong văn học Việt Nam hiện nay” của phó giáo sư tiến sỹ Đặng Anh Đào; “Dân chủ hóa - Xu hướng vận động và thành tựu của văn học Việt Nam thời kỳ đổi mới” của phó giáo sư Nguyễn Văn Long; “Phát triển văn học Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa văn hóa: Nhiệm vụ gìn giữ và kiến tạo bản sắc dân tộc” của thạc sỹ Trần Thiện Khanh...
Tại hội thảo, các đại biểu cho rằng để tiếp tục phát triển nền văn học Việt Nam hiện đại, nhân văn, giàu bản sắc dân tộc, cần xây dựng nền văn học Việt Nam phải là nền văn học nhân văn, mang tư tưởng tiến bộ của thời đại, lấy chủ nghĩa Marx-Lenin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng làm nền tảng tư tưởng, đồng thời phát huy cao nhất bản sắc văn hóa, tiếp thu hợp lý tinh hoa văn hóa của nhân loại để làm phong phú thêm cho nền văn học dân tộc.
Bên cạnh đó, tạo lập môi trường phát triển thuận lợi để nhà văn phát huy cao nhất tài năng và tâm huyết trong sáng tạo nghệ thuật, nâng cao ý thức trách nhiệm đối với sự nghiệp đổi mới của dân tộc; tăng cường mở rộng giao lưu văn hóa, đẩy mạnh công tác dịch thuật văn học, chủ động giới thiệu tinh hoa văn học nhân loại nhằm nâng cao chất lượng và trình độ hội nhập, nâng tầm văn hóa nhà văn và khuyến khích vai trò tích cực của công chúng; khuyến khích chiều sâu khái quát của phê bình, chú ý đẩy mạnh tính chuyên nghiệp của hoạt động văn học và hoạt động phê bình./.
