Truyện cười (còn gọi là truyện tiếu lâm) là một lĩnh vực chuyện kể dân gian rộng lớn và đa dạng. Mỗi lần đọc, người ta lại có cảm giác vui vẻ, ấm áp. Mọi đau khổ, thất bại trong cuộc đời dường như tan biến hết, chỉ còn lại niềm vui và tình yêu cuộc sống.
Khi ông cha ta nói “36 kiểu cười” thì đấy chỉ là một cách nói để chỉ sự phong phú, đa dạng trong tiếng cười của người Việt, có lẽ không chỉ có 36 kiểu cười mà phải có tới 3.600 kiểu cười:
Cười như thầy khóa hỏng thi
Khóc như thiếu nữ ngày đi lấy chồng
Thầy khóa hỏng thi còn cười cái nỗi gì? Thiếu nữ lấy chồng sung sướng quá làm sao lại khóc? Thầy khóa cười nhưng trái tim thầy khóa đang tan nát, nụ cười ấy chính là tiếng khóc, hay nói như vua hề Sác-lô, nó là “nước mắt khô” đấy. Thiếu nữ khóc nhưng nước mắt của cô chính là nụ cười hạnh phúc đấy.
Chúng ta đọc truyện cười và dễ dàng nhận ra hàng ngàn kiểu cười, không kiểu nào giống kiểu nào. Nhưng nếu nhìn theo con mắt của nhà nghiên cứu thì có thể chia truyện cười ra mấy loại sau:
1. Tiếng cười trào phúng: Phê phán một người, một nhóm người nào đó có những thói hư, tật xấu, đi ngược lại những quan niệm đạo đức truyền thống văn hiến của người Việt. Đây là loại truyện cười có tính chiến đấu mạnh mẽ, nó như một thứ ám khí, một thứ đoản đao lợi hại, có thể hạ gục đối thủ với một miếng đánh nhẹ nhàng, bất ngờ.
2. Tiếng cười khôi hài: Thường là cười những hiện tượng không bình thường về sinh lí, tâm tính của con người. Tiếng cười ở đây chủ yếu là để mua vui, châm biếm nhẹ nhàng.
3. Truyện tiếu lâm: Gây cười, nhưng thường mang yếu tố tục.
4. Tiếng cười của các ông Trạng: như Trạng Quỳnh, Trạng Lợn, Xiển Bột… thường hướng vào các nhân vật của giai cấp thống trị.
5. Truyện của các làng cười hay truyện Ba Phi lại gây cười bằng cách “nói xạo”, nói láo, bốc phét (ở miền Trung và miền Bắc có nhiều làng cười nổi tiếng). Trong mỗi loại truyện cười lại có vô vàn kiểu cười, vô vàn sắc thái cười khác nhau.
Trên đây, chúng ta chỉ mới nhắc đến một khía cạnh trong vẻ đẹp của tiếng cười Việt Nam. Còn những nét đặc sắc như nghệ thuật gây cười, nghệ thuật viết ngắn… chúng ta chưa có dịp bàn tới.
Qua tiếng cười Việt chúng ta nhận ra sự giàu có của tâm hồn, trí tuệ, sức sống mạnh mẽ của dân tộc Việt Nam mà mọi người chúng ta phải biết giữ gìn và phát huy.
