Tóm tắt nội dung:
Hà Nội là vùng đất địa linh nhân kiệt, nơi hội tụ của các tao nhân mặc khách, danh nhân văn hóa mọi thời đại, là thủ đô ngàn năm văn hiến cùng với một bề dày lịch sử oai hùng. Lưng tựa một vùng núi non hùng vĩ, trước mặt có biển Đông, địa thế hùng mạnh, rồng chầu hổ phục. Với con sông Hồng đỏ nặng phù sa bao quanh, vừa là đường giao thông hữu ích, vừa đắp bồi một vùng đất đai tốt tươi phồn thịnh. Ca dao, tục ngữ đã có rất nhiều câu ca ngợi thắng địa như tranh họa đồ của Thăng Long – Hà Nội:
Thăng Long, Hà Nội đông đô
Nước non ai vẽ nên tranh họa đồ
Cố đô rồi lại tân đô
Nghìn năm văn vật bây giờ vẫn đây.
* * *
Đồng xanh sông Nhị chạy dài
Mây quang non Tản chiếu ngời Thăng Long.
Nơi đây phong cảnh hữu tình, con sông Tô Lịch uốn lượn trong lòng đô, những Hồ Gươm, Hồ Tây, Hồ Trúc Bạch… bảng lảng, thơ mộng, thanh bình, tạo những khoảng khắc thật khó quên:
Gió đưa cành trúc la đà
Tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương
Mịt mù khói tỏa ngàn sương
Nhịp chày Yên Thái, mặt gương Tây Hồ.
* * *
Làng tôi có lũy tre xanh
Có sông Tô Lịch uốn quanh xóm làng
Bên bờ vải, nhãn hai hàng
Dưới sông cá lội từng đàn tung tăng.
Không chỉ đẹp bởi cảnh vật thiên nhiên ban tặng, một số công trình kiến trúc, đình chùa, miếu mạo của Hà Nội cũng là những danh lam khiến du khách phải ngỡ ngàng. Nét cổ kính, linh thiêng khẳng định thêm giá trị nghìn năm văn vật của mảnh đất này:
Rủ nhau xem cảnh Kiếm Hồ
Xem cầu Thê Húc, xem chùa Ngọc Sơn
Đài Nghiên, Tháp Bút chưa mòn
Hỏi ai gây dựng nên non nước này.
* * *
Cổ loa là đất Đế Kinh
Trông ra lại thấy tòa thành tiên xây.
Không chỉ ca ngợi cảnh đẹp, tục ngữ, ca dao còn ca ngợi con người Hà Nội. Hà Nội là một nơi tích hợp của các nền văn hóa, nơi giao thoa của các làn sóng ngôn ngữ. Người Hà Nội tiếp nhận tất cả để rồi thẩm thấu, chắt lọc, giữ lại những gì phù hợp nhất, tinh túy nhất cho mình. Bởi vậy mới có câu:
Người thanh, tiếng nói cũng thanh
Chuông kêu khẽ đánh bên thành cũng kêu.
Hà Nội xưa vốn là kẻ chợ, nơi tập hợp người tứ xứ. Qua giao tiếp, học hỏi và sàng lọc, người Hà Nội đã tạo cho mình một phong cách lịch lãm, tự tin, tinh tế rất riêng:
Chẳng thơm cũng thể hoa nhài
Dẫu chưa thanh lịch cũng người Tràng An,
Ca dao, tục ngữ phản ánh khá rõ đời sống sinh hoạt của vùng đất “phồn hoa đệ nhất kinh đô này”. Qua các bài Vui nhất là chợ Đồng Xuân, Hà Nội như động tiên sa bạn có thể thấy cảnh nhộn nhụp bán mua của khu chợ lớn nhất Hà thành. Qua những bài Rủ nhau chơi khắp Long thành, Bắc kỳ vui nhất Hà thành, Dạo xem phong cảnh Long thanh… bạn sẽ như đang được dạo quanh 36 phố phường Hà Nội. Và còn rất nhiều câu ca dao, tục ngữ cho ta thấy sự phong phú, đặc sắc của các làng nghề, làng hoa.
Có thể nói thơ ca dân gian là những tư liệu lịch sử sống động vô cùng quý giá. Ca dao, tục ngữ, và nhất là vè Hà Nội dựng lại hình ảnh một kinh đô với bề dày lịch sử. Những bài ca dao viết về trận Đống Đa lịch sử, bài vè thuật lại phong trào Đông kinh – Nghĩa thục và nhiều phong trào chống Pháp khác đã ghi dấu những trang sử hào hùng. Những bài ca dao, tục ngữ kể lại chuyện Thánh Gióng ba tuổi, cưỡi ngựa sắt, cầm roi sắt diệt giặc Ân, chuyện An Dương Vương xây thành Ốc, chuyện tiếng chuông của Không Lộ làm trâu Vàng bên Trung Quốc tưởng tiếng mẹ, chạy sang giẫm nát một vùng tạo nên Hồ Tây và sông Kim Ngưu… là những truyền thuyết, huyền thoại nửa hư nửa thực, bao trùm lên Thăng Long – Hà Nội một không gian đậm chất tâm linh, cổ kính.
Hà Nội ngày càng phát triển, ngày nay đã khác xưa nhiều. Nhưng qua các bài ca dao, tục ngữ, vè tập hợp trong cuốn sách này, chúng tôi hy vọng các bạn có thể thấy lại một phần hình ảnh của kinh đô xưa, như là một bức tranh ghi lại đôi nét về cảnh vật, văn hóa lịch sử, con người Hà Nội.
Trong công tác sưu tầm và tuyển chọn, chúng tôi không thể tránh khỏi sai sót, mong các bạn lượng thứ.
