|
Thời niên thiếu khi còn ở quê nhà tại Đà Nẵng, Phan Huỳnh Điểu đã là người làm thơ trước khi viết nhạc. Ông có bài thơ đầu tiên “Chiều cô liêu” đăng trên tờ Tin mới (Hà Nội) vào năm 1941. Do vậy, trong thời gian đầu viết ca khúc, Phan Huỳnh Điểu thường sáng tác cả nhạc và lời như: Trầu cau, Đoàn vệ quốc quân, Mùa đông binh sĩ...
Nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu vừa tròn 90 tuổi
Tuy nhiên, thời gian về sau, ông thừa nhận, nhờ tiếp cận nhiều bài thơ hay, phù hợp hoàn cảnh, điều đó gợi nhiều nhạc cảm cho ông chuyển thành ca khúc. Đặc biệt, theo ông bài “Bóng cây Kơnia” của Ngọc Anh là bài thơ ông phổ nhạc thành công trước tiên, mở đà cho một loạt bài tiếp tục sau này.
Trong số tác giả có thơ phổ nhạc, Phan Huỳnh Điểu tâm đắc hơn hết là nữ sĩ Xuân Quỳnh, với bài thơ Thuyền và Biển. Bởi ông cho rằng, tác phẩm này mang chất “Phan Huỳnh Điểu” nhiều nhất, nó khiến ông liên tưởng đến tình yêu của người vợ dành cho mình và tâm trạng khi yêu của người phụ nữ.
Đáng chú ý, Phan Huỳnh Điểu phổ phần cuối của bài thơ và chỉ đổi một từ “biển mênh mang nhường nào” thành “biển mênh mông nhường nào”. Bản nhạc được viết theo nhịp 6/8, nhưng khúc cuối, bắt đầu từ “Nếu phải cách xa anh...”, ông đổi thành nhịp 2/4. Với Thơ tình cuối mùa thu một nhạc phẩm cũng phổ thơ khác của Xuân Quỳnh , ông dẫn giải: “Thu ở miền Nam chỉ có mưa, thu ở miền Bắc mới thực là mùa thu”. Mùa thu Hà Nội ngập lá bàng đỏ, gió heo may ùa về, se sắt trong từng con phố.
Ngày còn ở thủ đô, ngày nào ông cũng tản bộ ra Hồ Gươm để thấy mặt hồ bảng lảng sương sớm, chiều về hồ nên thơ trong sắc lá vàng, cành cây khô, mặt trời ráng đỏ… Vì thế, ông không thể kìm lòng khi đọc những câu thơ của Xuân Quỳnh: “Mùa thu vào hoa cúc. Chỉ còn anh và em. Là của mùa thu cũ. Tình ta như hàng cây. Đã yên mùa bão gió. Tình ta như dòng sông. Đã yên ngày thác lũ. Mùa đi cùng tháng năm”…
Cũng chính bài thơ này khiến ông quay quắt nhớ đến người con gái của mối tình đầu thơ ngây gắn với trời thu bên con sông Hàn xanh ngắt. Thuở cả hai còn ở tuổi mười tám, đôi mươi. Chiến tranh, mỗi người một ngả, tình yêu đầu đứt lìa.
Sau giải phóng, ông gặp lại người xưa khi trên đầu đã hai màu tóc... Trong ca khúc này, nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu nói thêm về sự “đắt giá” của chữ “vào” thay vì “và” hay “vàng” trong cụm “mùa thu vào hoa cúc” mà nhiều ca sĩ hay sơ ý sửa lời: “cúc” trong “mai lan cúc trúc” tượng trưng cho mùa thu, nếu thay bằng “và” hay “vàng” thì bình thường quá, phải là “vào” thì mới toát lên được hình ảnh nàng tiên thu dạt dào ý thơ.
Một bài thơ phổ nhạc có kỷ niệm đặc biệt với Phan Huỳnh Điểu ra đời trong hoàn cảnh chiến tranh khốc liệt, đó là bài Cuộc đời vẫn đẹp sao của Dương Hương Ly. Nhạc sĩ cho biết: Năm 1971, khi bị thương ở chiến trường B, ông được chuyển ra điều trị tại bệnh viện Đông y, Hà Nội. Sau thời gian dưỡng bệnh, sức khỏe dần hồi phục. Một buổi chiều, tình cờ đọc được bài thơ về tình yêu của Dương Hương Ly. Thấy quá hợp tâm trạng, ông liền phổ nhạc ngay.
Vậy là, Cuộc đời vẫn đẹp sao ra đời. NSND Quốc Hương là người đầu tiên thể hiện ca khúc này. Về sau nó được nhiều người yêu chuộng và phổ biến khắp nơi… Hoặc với ca khúc Hành khúc ngày và đêm, nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu phổ nhạc từ bài thơ Ngày và đêm của Bùi Công Minh khi đọc trên báo Văn nghệ và cảm nhận sự đồng điệu.
Còn tác giả thơ cho biết, bài thơ ấy được viết khi ông vừa tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội. Năm 1974, khi đang lang thang trên đường phố Hà Nội, ông rất bất ngờ nghe bài thơ của mình nằm gọn ghẽ trong những dòng nhạc của Phan Huỳnh Điểu. Về sau, Bùi Công Minh mới rõ thêm, giữa họ là hai người cùng quê Đà Nẵng.
Thời kỳ còn khỏe, hầu như tuần nào ông cũng đến các hiệu sách để tìm đọc và mua những tập thơ mới xuất bản. Ông không chỉ chọn, mua thơ của các tác giả nổi tiếng, mà của cả các tác giả lạ, mới, miễn là thơ hay để cùng nhạc của ông cất cánh. Theo nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu, không phải bất cứ bài thơ nào cũng sẵn sàng phổ thành ca khúc được.
Ông cho biết, có rất nhiều nhà thơ gửi tặng những tập thơ dày có, mỏng có và mong được phổ nhạc. Nhưng nếu không có bài phù hợp với tình cảm của mình thì đành bó tay và xin lỗi vậy. Dù vậy, thơ vẫn luôn chiếm một vị trí hết sức quan trọng trong nguồn cảm hứng sáng tác âm nhạc của người nhạc sĩ vừa chạm tuổi 90 này.
| Nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu là một trong những nhạc sĩ đặc trưng có nhiều ca khúc nổi tiếng gắn liền với thơ. Theo ông, nhà thơ chắt chiu từng con chữ, nhạc sĩ chăm chút từng nốt nhạc sẽ cho ra một tác phẩm toàn vẹn và đầy đặn. Bởi vậy, ông hết sức thích phổ nhạc cho thơ. Thơ và nhạc như cặp song sinh, thơ một cánh, nhạc một cánh cho tác phẩm bay lên. |
Bài và ảnh Trần Trung Sáng |
