Tam Quốc là tiểu thuyết lịch sử đầu tiên của Trung Quốc. Sự kiện và con người trong Tam Quốc đều là từ lịch sử, còn thành phần hư cấu được dùng rất ít. Phần hư cấu là của tác giả sáng tạo hoặc lấy từ các tác phẩm văn học dân gian, còn phần "thực" lấy từ sử biên niên. Tam Quốc chí thông tục diễn nghĩa có nghĩa là diễn giảng một cách nôm na dễ hiểu về cuộc chiến tranh của ba vương quốc Ngụy, Thục, Ngô.
Bộ tiểu thuyết sử thi này bao quát cả một thời kỳ lịch sử gần một thế kỷ (từ 184 đến 280 sau công nguyên). Tác giả đã vay mượn những câu chuyện cá biệt từ các tác phẩm lịch sử và dân gian tạo thành một cốt truyện thống nhất hoàn chỉnh, các biến cố được xâu chuỗi với nhau bởi mối liên hệ nhân quả.
Ba nước Ngụy, Thục, Ngô hình thành thế chân vạc trong quá trình đánh dẹp cuộc khởi nghĩa nông dân và trong cuộc hỗn chiến giữa các chư hầu với nhau.
Cuối triều Hán, Trung Quốc bị phân chia thành nhiều vương quốc độc lập do các chư hầu cát cứ. Vua nhà Hán hủ bại, không chăm lo triều chính, bọn ngoại thích và bọn hoạn quan tàn ác lộng hành, bọn chúa đất ra sức cướp đất của nông dân, nhiều nơi dân chúng chết đói "xương trắng chất đầy đồng", do đấy "giặc giã nổi lên như ong". Cuộc khởi nghĩa nông dân của ba anh em Trương Giác - lịch sử gọi là cuộc khởi nghĩa Hoàng Cân (khăn vàng) - làm cho triều đình nhà Hán co nguy cơ sụp đổ. Nhà vua sợ hãi, phát lệnh gọi quân các châu quận về trấn áp Hoàng Cân. Nhưng việc trấn áp nông dân không đưa lại hòa bình cho đất nước. Năm 189 cuộc xung đột đấu đá giữa ngoại tộc Hà Tiến và hoạn quan Kiến Thạc dẫn đến việc Đổng Trác kéo quân vào thành Lạc Dương. Đổng Trác phế Thiếu đế Lưu Biện, lập Hiến đế Lưu Hiệp đồng thời cho quan cướp bóc, chém giết lương dân. Do đấy hình thành đội "quân Quan Đông" gồm 17 nước chư hầu, đứng đầu là Viên Thiệu kéo quân về kinh đó đánh Đổng Trác. Sau khi diệt xong Đổng Trác, các chư hầu lại quay ra thanh toán lẫn nhau. Cuối cùng còn lại Ngụy, Thục, Ngô là ba nước mạnh hơn tất cả. Diệt xong các chư hầu phương Bắc, nước Ngụy (Tào Tháo) lài kéo xuống phương Nam, định vượt sông Trường Giang tiêu diệt nốt hai nước Thục, Ngô thực hiên chí lớn thống nhất Bắc Nam. Trải qua bảy thập kỷ hỗn chiến nữa, Thục và Ngô lần lượt bị diệt vong. Cuối cùng tướng nước Ngụy là Tư Mã Viêm (cháu Tư Mã Ý) thống nhất được Trung Quốc lập nên nhà Tấn, kết thúc cục diện Tam Quốc phân tranh (năm 280).
Đứng trên lập trường tiến bộ, tác giả nói lên nguyện vọng tha thiết của nhân dân mong muốn được sống một cuộc đời hạnh phúc, thanh bình và thống nhất, đồng thời vạch trần tội ác của bọn vua quan phong kiến, đã gây nên cuộc chiến tranh đẫm máu kéo dài...
Mục lục
- Hồi thứ 1: Tiệc vườn đào, anh hùng kết nghĩa
Chém Khăn Vàng, hào kiệt lập công
- Hồi thứ 2: Trương Dực Đức giận đánh đốc bưu
Hà quốc cữu mưu giết hoạn quan
- Hồi thứ 3: Tiệc Ôn Minh, Đổng Trác mắng Đinh Nguyên
Dùng vàng bạc, Lý Túc dụ Lã Bố
- Hồi thứ 4: Phế Hán đế, Trần Lưu lên ngôi
Lừa Đổng tặc, Mạnh Đức dâng kiếm
- Hồi thứ 5: Phát hiệu triệu, các trấn hưởng ứng Tào công
Phá cửa quan, ba anh hùng đánh Lã Bố
..........
