Bác sĩ – nhà thơ Nguyễn Đức Tùng có cuốn phê bình, phỏng vấn các nhà thơ Việt trên khắp thế giới có cái tên rất hay Thơ đến từ đâu. Vâng, thơ đến từ đâu là câu hỏi muôn đời mà người đọc hay hỏi khi đọc các bài thơ. Có người bảo thơ đến từ trái tim. Có người lại bảo thơ đến từ lý trí. Còn nhà thơ thì ít khi quan tâm việc thơ đến từ đâu. Chỉ viết và viết. Viết ra chưa ưng ý thì viết lại. Nhưng người đọc thơ của tác giả, họ nhận ra ngay thơ anh đến từ đâu…
Nguyễn Ngọc Hạnh đã có 30 năm làm thơ, đã in 3 tập thơ. Thơ Hạnh lặng lẽ như sông, hiền lành như ngôi làng quê thân thuộc Quảng Nam, nơi đầu nguồn của dòng sông Vu Gia, Đại Lộc, với núi non điệp trùng bao bọc. Nên thơ anh là hồn quê, viết cho mình, không ồn ào câu chữ, không khoe khoang cấu trúc, chẳng cần hiện đại hay hậu hiện đại gì cả; chỉ cần tình đời, tình người cho sâu đậm là được. Không còn thì thôi xin đành / Người ơi tôi cúi hôn mình trên sông (Về quê). Hôn mình trên sông là hôn nỗi cô đơn thầm lặng. Yêu lắm, thương lắm mới hôn như thế! Dường như dòng sông ấy, ngôi làng ấy là bản quán thơ của Nguyễn Ngọc Hạnh. Tình yêu cũng từ đó, hạnh phúc cũng từ đó và nỗi đau cũng từ đó đi ra với anh vào cuộc đời rộng lớn. Có điều Hạnh không hề hay biết làng quê đã thành hồn vía, máu thịt tim óc của mình, giọng nói của mình, đến khi viết văn làm thơ thì mới hay “Giờ làng sống trong tôi”:“Cái làng ấy ra đi cùng tôi
Mà tôi nào hay biết
Chỉ mỗi điều giữa câu thơ tôi viết
Con sông quê bóng núi cứ chập chờn
Xưa tôi sống trong làng
Giờ làng sống trong tôi.” ( Làng)
Giản dị lắm mà cũng ý vị lắm. Nguyễn Ngọc Hạnh viết rất nhiều thơ về mẹ, về dòng sông và làng quê mình. Ngay cả khi nhìn những bông hoa trên đường quê, Hạnh cũng nghĩ ngay đến những người con đã hy sinh trong chiến tranh ở quê mình: Nhớ về một thời xa xôi / Có bao người đi không về /Nằm lại ven bờ sông ấy/ Thành hoa nở dọc làng quê (Hoa ven sông). Đó là cái bao la, cái ý thức nguồn cội của một tấm lòng. Ngỡ là sông trong / Ai hay dòng đục / Lỡ tắm một lần/ Một đời ray rứt (Bài thơ chưa đặt tên). Đó là sự ray rứt trước sự đời thật giả. Hay: Con đường quê dài như đời mẹ / Tuổi thơ buồn trôi giữa mù khơi / Mẹ nhớ ai như sông nhớ suối / Sông dạt dào lòng mẹ, đời tôi (Quê nhà). Không gọi đò, con gọi mẹ ơi !/ Sông thì hẹp mà vô bờ đến vậy / Con đi qua hết một thời trai trẻ / Từ chiếc đò lòng mẹ / Qua sông (Qua đò, nhớ mẹ). Qua đò không gọi đò, lại gọi “Mẹ ơi”. Câu thơ làm ta giật mình, nghĩa là mẹ đã hóa thành con đò ấy, dòng sông ấy chở mình đi hết một đời.
Nguyễn Ngọc Hạnh có những câu thơ về nông dân đẹp mà xót xa thăm thẳm: Ai hiểu được dưới vành nón lá – Một mặt trời mọc giữa ruộng sâu” (Nông dân). Mặt trời mọc dưới ruộng sâu là hình tượng thơ mới, chưa ai nói tới. Không sống sâu đậm với làng không thể có hình tượng thơ lớn như thế. Kỷ niệm về Mẹ, về làng quê là những kỷ niệm đẹp nhất của mỗi đứa con tha hương. Hạnh có thơ viết về triền dâu, bãi mía về mùa hoa đỏ bên sông thật da diết, cật ruột: Ngày em đi hoa đỏ dòng sông. Nhớ khi bồi, thương hơn ngày lở. Thơ Nguyễn Ngọc Hạnh dân dã, chân thật nhưng đầy chiêm cảm. Chính những chiêm nghiệm ấy làm cho câu thơ của anh có sức nặng, sức sống lâu bền hơn. Từ những hình ảnh thơ quan sát được, Hạnh lẩy ra những triết lý ẩn chứa. Viết về mẹ dưới trăng, Hạnh phát hiện ra hình tượng: Trăng nghiêng bóng mẹ trên đầu rẫy/ Như gửi niềm đau xuống đất này” (Quê mẹ). Bóng mẹ già nghiêng xuống nơi đầu rẫy như là bức tranh về thân phận người thôn quê Việt Nam bao đời cay cực.
Gần đây Hạnh có một số bài thơ có người khen là mới, là hiện đại. Nhưng tôi lại nghĩ hiện đại hay không là cái hiệu quả truyền cảm của thơ. Cứ cái làng quê đầu sông Vu Gia ấy mà viết, còn khối cái xúc động lòng người. Ở làng quê này, Nguyễn Ngọc Hạnh mới là Nguyễn Ngọc Hạnh, không lẫn vào người khác. Tôi nhớ có câu thơ của một nhà thơ xứ Ba Tư: Em thế nào cứ thế mà đến / Chớ có loay hoay sửa soạn áo quần.
Vâng, Hạnh đã lặng lẽ tìm mình bên dòng sông quê, nơi bãi mía nương dâu ngàn đời thân thiết. Hạnh hãy tiếp tục về đó để dựng nên bức chân dung làng bằng thơ, bằng tấm lòng của đứa con son sắt. Thành công của Hạnh nhất định là ở đó, vì đó là tình yêu, là máu thịt.
Ngô Minh
