Đường đời trăm ngả, ai chẳng đã từng lỡ bước, ai chẳng đã từng gặp những điều mình không mong đợi. Chúng ta vẫn thường an ủi nhau rằng hãy vững vàng, đừng để mình là nạn nhân của số phận, cái gì cũng có lý do của nó cả. Nhưng nếu điều ấy xảy ra cho mình, chúng ta vẫn cứ hoặc sợ hãi, hoặc cảm thấy mình có tội, hoặc tức giận, hoặc thấy bị tổn thương.
Có bí quyết nào để mình luôn luôn tỉnh táo và làm chủ được mình trong mọi tình huống không?
Thường thì chúng ta cảm thấy bối rối, thất vọng, buông xuôi khi không rõ được nguyên nhân của sự việc. Chúng ta hoang mang tự hỏi là do mình xui xẻo? Hay do có người muốn hại mình? Hay do số phận mình phải chịu như vậy? Cái ý nghĩ kinh khủng nhất chính là cái suy nghĩ rằng số trời đã định.
Phải chăng mọi sự trên đời đều là định mệnh, đã được an bài ngay từ khi chúng ta mới sinh ra? Phải chăng chúng ta chỉ nên thuận theo dòng đời đã được mã hóa ấy? Hay chúng ta sinh ra đã được tự do và có quyền dùng ý chí tự do của mình để chọn lối sống thích hợp? Hai quan niệm ấy đều đúng cả. Tại sao thế? Hãy thử nghĩ xem.
Bạn vẫn thường xem tivi mỗi ngày. Bạn có thể bắt tivi phải trình chiếu tiết mục mà bạn ưa thích được không? Dĩ nhiên là không được rồi. Nhưng bạn có quyền chọn kênh nào có tiết mục mà bạn thích không? Dĩ nhiên là được rồi. Và nếu không kênh nào có tiết mục ấy thì bạn có quyền chọn lựa cuối cùng, đó là tắt tivi và chuyển qua phương tiện nghe nhìn khác.
Tiến trình nhận định điều gì mình có quyền chọn lựa, điều gì mình không thể chọn lựa là cốt tủy của sự lành mạnh của tâm hồn, và cũng là cốt tủy của con đường tâm linh. Chúng ta không thể khống chế được hành động và ý chí của người khác, vì ai cũng có tự do bẩm sinh và tự do được xã hội thừa nhận. Chúng ta không thể kiểm soát được những điều bất khả kháng xảy ra trong cuộc sống hàng ngày. Nhưng chúng ta có thể chọn lựa được một số điều này và khống chế được một số điều nọ.
Thế nhưng không phải ai cũng thấy được quyền lựa chọn của mình.
Một thanh niên Canada tên là Terry Fox đã có một chọn lựa đầy ý nghĩa. Bệnh ung thư đã lấy đi của anh phần cẳng chân bên phải. Anh nghĩ đến những người đồng cảnh ngộ và đã tự nguyện chạy bộ xuyên Canada để gây quỹ nghiên cứu thuốc đặc trị chữa bệnh ung thư. Sau 16 tháng luyện tập, anh nhúng chiếc chân giả của mình xuống nước biển Đại Tây dương và khởi hành cuộc chạy mang tên "Hy Vọng". Suốt năm tháng liên tục, hàng ngàn người đứng dọc hai bên đường cổ vũ cho anh, hàng triệu người theo dõi bước chân anh trên tivi và trên những trang báo. Sau 143 ngày vượt qua 5.373 km anh đã phải dừng bước vì ung thư đã di căn lên phổi. Số tiền thu góp được là gần 25 triệu đô la Canada. Anh chết sau đó ít tháng, ngay trước ngày sinh nhật thứ 23 của mình. Ngày nay cuộc chạy bộ mang tên anh được tổ chức hàng năm ở trên 50 quốc gia cũng với mục đích gây quỹ nghiên cứu về ung thư.
Đôi khi, chúng ta cảm thấy mình không có quyền lựa chọn. Đôi khi chúng ta không biết phải chọn lựa cái nào. Đôi khi chúng ta chỉ có thể chọn lựa những điều mà ta không thích.
Trong câu chuyện ở trên, Terry Fox đã không có quyền lựa chọn đối với cái chết của mình. Anh đã không chọn lựa bệnh ung thư, nó đã xảy ra ngoài ý muốn của anh. Nhưng anh đã có một chọn lựa: nó khắc sâu hình ảnh của anh trong tâm trí nhiều người, đó là dùng những ngày còn lại của đời mình để nói lên sự căm ghét bệnh ung thư và để vận động mọi người cùng với anh chống lại căn bệnh này.
Chúng ta có thể không chọn – đó cũng là một cách chọn lựa. Nhưng liệu cứ bâng khuâng giữa ngã ba sông và không chọn dòng nào, để mặc nước cuốn trôi đi có phải là một chọn lựa đúng đắn không? Hay nhờ người khác chọn giùm và nghĩ rằng làm như thế là ta không phải chịu trách nhiệm? Chúng ta vẫn phải chịu trách nhiệm về những gì mà ta không làm hoặc nhờ người khác làm nhân danh ta.
Không phải chọn lựa nào cũng giống nhau. Có những chọn lựa còn dây dưa tình cảm và có những tình tiết giảm khinh (nghĩa là những chi tiết làm cho sự lựa chọn không trở nên thái quá, đáng bị phê phán). Nhưng cũng có những chọn lựa buộc lòng phải dứt khoát. Có những chọn lựa mình cho là sai hóa ra lại là giải pháp tốt nhất. Có những chọn lựa mình cho là tế nhị hóa ra lại chuốc oán thù.
Để làm chủ đời mình đòi hỏi phải thức tỉnh và chú tâm. Bằng ý chí tự do của mình, chúng ta có thể góp phần định đoạt cuộc sống của bản thân trong dòng đời xô đẩy. Nếu không thức tỉnh, nếu không chú tâm, chúng ta vẫn cứ phải chịu trách nhiệm với cuộc sống của mình.
