Thời đại thông tin ngày nay đã tạo những điều kiện và cơ hội cho con người giao lưu, liên kết, chia sẻ những sở thích, sự quan tâm, những ý tưởng, những việc làm bằng các phương tiện truyền thông hiện đại – nhất là sự phát triển ngày càng đa dạng của internet, trong đó có các mạng xã hội. Sự xuất hiện với những tính năng đa dạng, nguồn thông tin phong phú, mạng xã hội đã cho phép người dùng tiếp nhận, chia sẻ và chọn lọc thông tin một cách có hiệu quả, vượt qua trở ngại về không gian và thời gian. Nó giúp nâng cao vai trò của mỗi công dân trong việc tạo lập quan hệ và tự tổ chức xoay quanh những mối quan tâm chung trong những cộng đồng thúc đẩy sự liên kết các tổ chức xã hội . Với chức năng đa dạng và sự gia tăng ngày càng nhanh số lượng thành viên, mạng xã hội đã có tác động làm thay đổi nhiều thói quen cũ và hình thành những biểu hiện mới của tư duy, lối sống, văn hóa… ở một bộ phận khá lớn trong giới trẻ.
Để có được sự nhìn nhận và đánh giá một cách khoa học, từ nhiều góc độ, về những ảnh hưởng và tác động của mạng xã hội đối với giới trẻ hiện nay, Viện Nghiên cứu phát triển thành phố Hồ Chí Minh đã tổ chức Hội thảo khoa học và thực tiễn “Mạng xã hội với lối sống của giới trẻ thành phố Hồ Chí Minh”. Tham dự hội thảo gồm có những nhà nghiên cứu văn hóa xã hội, đại diện các công ty phát triển mạng xã hội ở Việt Nam và một số cơ quan quản lý nhà nước về thông tin – truyền thông, những người tham gia và quan tâm đến hoạt động và sự phát triển của mạng xã hội Việt Nam. Trong cuốn sách này chúng tôi tuyển chọn những bài viết tại Hội thảo trên thành các chủ đề sau.
- Chủ đề thứ nhất: Những vấn đề chung.
Khái niệm về mạng xã hội, sự ra đời, phát triển và vai trò của mạng xã hội trong thời đại thông tin ngày nay. Quá trình hình thành, phát triển và đặc điểm của mạng xã hội ở Việt Nam nói chung và thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. Một số quan niệm truyền thống về mạng xã hội, về xu hướng mới của xã hội công nghệ thông tin và đặt ra những câu hỏi khá lý thú nhưng cũng khá phức tạp về việc quản lý các mạng xã hội ảo như thế nào? Làm sao để phát huy được mặt tích của loại tổ chức “ảo” phục vụ cho xã hội “thực”?
Nhìn chung ở chủ đề này đã nêu được những đặc điểm chủ yếu của mạng xã hội một cách tổng quát.
- Chủ đề thứ hai: Ảnh hưởng của mạng xã hội đến lối sống giới trẻ thành phố Hồ Chí Minh hiện nay, thông qua việc tìm hiểu nhu cầu, mục đích và các hình thức sử dụng mạng xã hội. Đây cũng là nội dung chính của hội thảo.
Phản ánh mặt tích cực của mạng xã hội, những tiện ích mà nó mang lại cho cộng đồng người tham gia như nhu cầu sử dụng mạng xã hội trong học tập, giao tiếp và tìm kiếm cơ hội nghề nghiệp. Những thành viên trong các mạng xã hội liên kết hợp tác với nhau thành các nhóm thực hiện công tác xã hội như làm từ thiện, giúp đỡ trẻ đường phố, tổ chức những sinh hoạt văn hóa lành mạnh. Hay đơn giản chỉ là chiếc cầu nối để những người có cùng sở thích, cùng sự quan tâm, cùng ý nguyện có thể gặp gỡ, trao đổi trên mạng rồi tiến tới sinh hoạt offline, nhiều nhóm cộng đồng có tính chất tích cực từ “mạng ảo” đã xuất hiện trong “đời thực”… Đây chính là những tác động tốt không thể phủ nhận mà mạng xã hội mang lại cho xã hội.
Tuy nhiên, bên cạnh đó việc sử dụng mạng xã hội cũng gây không ít “phiền toái” cho người dùng đặc biệt là những người trẻ, phổ biến nhất là sự phát triển của mạng xã hội đã làm nảy sinh biểu hiện “nghiện” mạng xã hội ở một số thành viên. Bên cạnh đó, mạng xã hội còn có nguy cơ tiềm ẩn khi những thông tin, nội dung, hình ảnh riêng tư được đưa lên mạng nhằm chia sẻ với người thân, bạn bè… nhưng vô tình bị kẻ xấu lợi dụng, sử dụng nhằm mục đích xấu, hoặc người sử dụng chưa có ý thức hoặc vô trách nhiệm trong việc đưa thông tin xấu lên mạng gây ảnh hưởng không tốt đến lối sống, suy nghĩ của một bộ phận cư dân mạng…
Nhìn chung không phủ phận những mặt tích cực mà mạng xã hội đã mang lại, vì nó giúp thế giới “phẳng hơn, nhỏ hơn, gần hơn”. Ai, ở đâu, khi nào, việc gì cũng có thể giao lưu, trao đổi, sẻ chia, tranh luận một cách nhanh chóng, không bị giới hạn bởi không gian thời gian, ít bị ngăn cách, phân biệt bởi tuổi tác, thế hệ như khi trao đổi trực tiếp trong đời sống thực… Có lẽ đây là một đặc trưng quan trọng của xã hội hiện đại – xã hội thông tin.
- Chủ đề thứ ba: Những đề xuất, giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả việc sử dụng mạng xã hội của giới trẻ.
Nêu rõ tầm quan trọng của sự định hướng của gia đình, nhà trường, xã hội đối với giới trẻ trong việc sử dụng mạng xã hội hiện nay. Từ đó đề xuất một số giải pháp quản lý, giáo dục việc sử dụng mạng xã hội cho giới trẻ, hướng đến những hành vi và lối sống tốt đẹp. Đồng thời nhấn mạnh: Sự hiện diện và phát triển của mạng xã hội là khách quan nhưng tiếp nhận, tham gia và sử dụng nó như thế nào lại tùy thuộc và chủ quan người dùng. Trình độ nhận thức về văn hóa xã hội, nền tảng đạo đức, lối sống của gia đình, ảnh hưởng của môi trường sống… là những nhân tố quan trọng giúp người sử dụng phân định ảnh hưởng tích cực và tiêu cực của mạng xã hội. Từ đó có thể biết tận dụng và phát huy những lợi ích tích cực mà mạng xã hội đem lại, tự hạn chế và loại bỏ những tiêu cực do số ít người sử dụng gây ra.
Mạng xã hội là thành quả khoa học kỹ thuật tiên tiến của thời đại. Và cũng như nhiều thành tựu khoa học kỹ thuật khác, việc sử dụng mạng xã hội của con người sẽ làm cho nó có tính tích cực hay tiêu cực nhiều hơn. Những tiện ích và hạn chế mà mạng xã hội thể hiện trong đời sống giới trẻ chính là vấn đề chúng ta đang rất quan tâm, vì giới trẻ là chủ nhân của đất nước đồng thời là công dân của một thế giới toàn cầu ngày mai.
Chúng tôi mong nhận được sự đóng góp ý kiến của bạn đọc. Trân trọng cám ơn!
TS. Nguyễn Thị Hậu
Phó Viện trưởng - Viện Nghiên cứu phát triển Thành phố
